Osteoporose
Osteoporose / botontkalking
Osteoporose ("poreus bot") oftewel botontkalking is een aandoening waarbij de sterkte en de kwaliteit van het bot afneemt. De botten worden brosser doordat de botmassa (dus de hoeveelheid botweefsel) in de botten van het skelet minder wordt. Door een klein trauma, zoals bijvoorbeeld een lichte val, kunnen de botten al breken.
Osteoporose is een wezenlijk andere aandoening dan artrose! Artrose is kraakbeenslijtage. Botontkalking heeft hierop geen invloed.
Osteoporose komt veel voor. Doordat mensen gemiddeld steeds ouder worden dan vroeger is botontkalking een groeiend probleem, omdat er ook meer osteoporotische botbreuken voorkomen. Dit geeft veel hinder voor degenen die het overkomt. Vaak moet er een behandeling volgen met gips of een operatie, waarbij het brosse bot de resultaten negatief beïnvloedt en er nog al eens restverschijnselen blijven bestaan. Naast dit probleem brengen deze fracturen voor de gemeenschap zeer hoge kosten met zich mee, zodat osteoporose ook een steeds groter maatschappelijk probleem aan het worden is. Preventie van fracturen ten gevolge van botontkalking geniet daarom mondiaal de laatste jaren een steeds grotere belangstelling.
Wat is bot?
Bot is het hardste weefsel van ons lichaam. De buitenste laag (schors) van het bot is massief, de binnenzijde is opgebouwd uit een framewerk van bindweefsel (collageen) waarin het mineraal calciumfosfaat is afgezet (botbalkjes). Bot is levend weefsel met een actieve stofwisseling waarin continu processen gaande zijn. Er is bijvoorbeeld een continue opbouw van nieuw bot en afbraak van oud bot, twee processen die elkaar in evenwicht houden. Bot kan sterker worden bij een toegenomen aanmaak. Te denken valt hierbij aan een groeiend skelet bij kinderen of het herstelproces na een fractuur. Toename van belasting stimuleert bot tot botaanmaak. Daar tegenover staat dat bij afname van de belasting (zoals bijvoorbeeld bij langdurige gipsbehandeling of het verblijf in de ruimte) de botmassa afneemt (resorptie van bot).
Piekbotmassa
Tot een leeftijd van ongeveer 30 à 35 jaar neemt de botmassa toe en bereikt het skelet de maximale botmassa (piekbotmassa). Geslacht, ras, voeding, inspanning en algemene gezondheidstoestand beïnvloeden de piekbotmassa. Deze is circa 30% hoger bij mannen dan bij vrouwen. Na deze leeftijd treedt een heel langzame afbraak op doordat de opbouw de afbraak niet meer bijhoudt.
Osteoporose kan optreden doordat het bot uiteindelijk heel bros wordt door ouderdom, maar er kan ook een versnelde botontkalking optreden door een te snelle afbraak of een te trage opbouw, dus bij een verstoorde balans van de stofwisseling. Hiervoor kunnen diverse oorzaken zijn.
Klachten en verschijnselen
Osteoporose (de vorm zoals die hier beschreven wordt) geeft op zich geen klachten! De verschijnselen van osteoporose worden gevormd door de mogelijke consequenties van het brosse bot, namelijk het gemakkelijk ontstaan van fracturen. Typische breuken door botontkalking zijn fracturen van de heup, de pols, de schouder en de wervels. De breuken van armen of benen ontstaan meestal door een (lichte) val, de wervelbreuken kunnen ontstaan zonder val, zoals tijdens gewone dagelijkse werkzaamheden als bukken, tillen of opstaan uit een stoel of uit bed. Dit kan leiden tot acute, ernstige, gelokaliseerde rugpijn, die meestal verdwijnt na enkele maanden. Zonder dat men dat in de gaten heeft kan men dus een wervelbreuk(je) doorgemaakt hebben.
Indien er bij iemand een breuk ontstaat na een slechts licht trauma moet steeds aan osteoporose gedacht worden.
Op de röntgenfoto hierboven zijn wigvormige inzakkingen van het wervellichaam te zien van diverse wervels in meer of mindere mate. Slechts bij één wervel is de hoogte aan de voor - en de achterzijde nog gelijk (gele lijnen), zoals bij gezond bot. Wigvorming leidt tot verkromming van de rug omdat de hoogte aan de voorzijde afneemt in tegenstelling tot de achterzijde. Men gaat voorover lopen.
Oorzaken van osteoporose
Er zijn twee soorten oorzaken. Bij de primaire vormen wordt bedoeld dat er geen achterliggende ziekte is, bij de secundaire oorzaken ligt er wel een zeikte aan het brosse bot ten grondslag.
Primair
- postmenopauzaal (hormoonverandering bij vrouwen na de overgang)
- veroudering
Secundair
- schildklierziekten
- gebruik van corticosteroïden (prednison)
- hypogonadisme (hormoonhuishoudingziekte van geslachtshormonen)
- myeloom (ziekte van Kahler)
- osteomalacie
- osteogenesis imperfecta
- 'juveniel'
Risicofactoren
Niet te beïnvloeden risicofactoren
- Geslacht: vrouwen hebben een groter risico door de hormoonveranderingen in en na de overgang
- Leeftijd: hoe ouder des te meer risico
- Lichaamsbouw: kleine, slanke vrouwen hebben meer risico
- Ras: blanke en Aziatische vrouwen hebben een groter risico
- Familiair: er is een genetische component die zowel bij mannen als vrouwen het risico bepaalt
Wel te beïnvloeden risicofactoren
- Roken: behalve alle andere negatieve effecten geeft ook roken een verhoogd risico door een
- slechtere calciumopname uit de voeding en verlaagde hormoonspiegels bij vrouwen
- Dieet: een continu lage intake van calcium en vitamine D geeft een slechtere kalkafzetting
- Medicijnen: vooral bekend is het gebruik van corticosteroïden / prednison zoals bij longpatiënten en het gebruik van enkele epilepsie medicijnen
- Excessief alcoholgebruik
- Een weinig actieve levensstijl of langdurige bedrust
- Hormonaal: wegvallen van vrouwelijke hormonen na de overgang en bij mannen te lage waarden van het mannelijk hormoon testosteron
Stellen van de diagnose
Bij alle mensen met een fractuur na een (te) licht trauma dient gedacht te worden aan osteoporose. Bij mensen met ziektes of langdurig corticosteroïdengebruik is het advies om eventuele osteoporose te analyseren.
Bij fracturen of pijn bestaat deze analyse uit röntgenfoto's om fracturen op te sporen. Voor het meten van de botmassa wordt een botdichtheidmeting gedaan door middel van een zogenaamde DEXA scan. Bij verdenking op onderliggende ziektes kan verder onderzoek (laboratoriumonderzoek) verricht worden.
Preventie
Wat kunt u er zelf aan doen?
Bewegen
Inactiviteit leidt tot botmassaverlies.
Skeletbelastende oefeningen zoals wandelen kunnen botmassaverlies doen dalen.
Zorg dus voor voldoende beweging. Zorg er ook voor dat er geen voorwerpen (losse kleedjes) op de vloer liggen waarover u makkelijk kunt vallen. Zorg bovendien voor een goed gezichtsvermogen, zodat u kunt zien waar u loopt.
Voeding
Eet gezond, wees matig met alcohol. Mensen moeten niet roken. Voedingsupplementen zijn alleen zinvol als ze weloverwogen worden gebruikt.
Calcium
De dagelijkse calciumbehoefte voor mensen is ongeveer 1000 mgr. Bij vrouwen na de overgang (postmenopauzale vrouwen) is de aanbevolen dosis hoger (ongeveer 1500 mgr. calcium per dag). De belangrijkste bronnen van calcium zijn melk en melkproducten. Een glas melk bevat 275-300 mgr. calcium. Magere of halfvolle melk bevatten evenveel calcium doch bevatten veel minder vet. Indien inname van voldoende calcium via de voeding niet mogelijk is kan calcium via tabletten toegediend worden. In geval van nierstenen dient calciumtoediening te gebeuren onder medisch toezicht.
Vitamine D
Een optimale opname van calcium in de darm kan slechts gebeuren mits voldoende vitamine D. De behoefte aan vitamine D neemt toe met de leeftijd. Bij onvoldoende blootstelling van de huid aan zonlicht (b.v. bewoners van bejaardenoorden of verpleegklinieken) is er een verhoogd risico op vitamine D gebrek. Te hoge dosis is echter ook gevaarlijk. Een dosis vitamine D hoger dan 15 tot 20 microgram (600-800 U, 2 maal de geadviseerde dagelijkse dosis) mag enkel op medisch advies gebruikt worden.
Behandeling met medicijnen
Oestrogenen
Osteoporose komt met name voor bij vrouwen na de overgang omdat het hormoon oestrogeen dan minder in het bloed aanwezig is. Behandeling met oestrogenen (vrouwelijke hormonen) blijkt zeer werkzaam om osteoporose bij vrouwen te voorkomen. Oestrogenen verminderen de botafbraak en vertragen of stoppen botverlies na de overgang, zelfs indien 10 jaar na de menopauze wordt gestart. In het laatste geval zal echter de botmassa niet terugkeren op de waarde van voor de menopauze.
Bisfosfonaten
Bisfosfonaten zijn geneesmiddelen die de afzetting van botmineralen bevorderen. Van belang is dat deze medicatie trouw wordt ingenomen, omdat anders de effectiviteit sterk vermindert. Tegenwoordig kan met 1 tablet per week worden volstaan. Tegenwoordig zijn er geneesmiddelen op de markt die een combinatie bevatten van bisfosfonaten en vitamine D. De medicatie kan nooit alle botbreuken ten gevolge van osteoporose voorkomen, maar het aantal (incidentie) fracturen, en daarmee het leed van fracturen, kan wel fors verminderd worden.
Strontium
Sinds het voorjaar van 2007 zijn resultaten bekend van onderzoeken naar de effectiviteit van strontiumranelaat. Van dit middel is uit onderzoek gebleken dat het verder botverlies stopt, de botopbouw duidelijk stimuleert en de botafbraak remt.
Interessante links
De informatie op de sites die u via deze links kunt aanklikken valt buiten de verantwoordelijkheid van de vakgroep.
